مری بویس که بود؟
پرفسورمری بویسنورا الیزایت مری بویس
(۱۹۲۰ـ۲۰۰۶) استاد دانشگاه و پژوهشگر در رشته
مطالعات زرتشتی بود.او در دارجیلینگ هند به دنیا آمد. پدرش
از قضات دستگاه حکومتی بریتانیا درهند، و مادرش نوه مورخ انگلیسی سموئیل گاردنر
بود. در دانشگاه کمبریج ادبیات انگلیسی، باستان شناسی و انسان شناسی آموخت و با
درجه ممتاز تحصیلات را به انجام رساند. مری بویس در
دوره باستانشناسی ومردم شناسی شاگرد پروفسور هکتور مونرو چدویک (استاد مطالعات
آنگلوساکسون ) بود وتحت تاثیر این استاد وهمسرش به سوی شرق وشرق شناسی کشیده
شد.آنها علاوه برتشویق بویس به پژوهش در عرصه ی ایرانشناسی و آموختن زبان فارسی
واسطه آشنایی او با شماری از ایرانیان نیز شدند که یکی از آنان سیدحسن تقی زاده
بود.بویس بعدها یکی از کتابهایش موسوم به زردشتیان،باورها وآداب دینی آنان را به
وی تقدیم کرد.بویس ادبیات فارسی را در محضر مینورسکی فرا گرفت ویک سال بعد مربی بخش ادبیات آنگلوساکسون وباستان
شناسی کالج سلطنتی هالووی در دانشگاه لندن شد و همزمان وارد مدرسه مطالعات مشرق
زمین و آفریقا شد و به تحصیل در رشته زبانهای ایرانی پرداخت. در آن روزها
مینورسکی، والتر هنینگ و تقی زاده در این مدرسه تدریس می کردند.او مطالعات خود را
در زمینه ایرانشناسی زیر نظر هننینگ ادامه داد.در سال 1945 موفق به اخذ درجه
کارشناسی ارشد در این رشته شد.بعد از ورودش به دوره دکتری، در ۱۹۴۸ تدریس متون مانوی، پهلوی و پارتی را
دربخش نو بنیاد ایرانشناسی مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاهش به عهده گرفت.
بویس در سال 1963 به مقام استدی ارتقا یافت وپس از رفتن هنینگ به کالیفرنیا عهده
دار ریاست گروه شد.
با پیدا شدن انبوهی از اسناد در تورفان (ترکستان چین) در اواخر قرن نوزدهم در زمانی که مطالعه بر روی زبانهایی چون فارسی باستان واوستایی وفارسی میانه زردشتی (موسوم به پهلوی،شاخه جنوب غربی آسیای میانه)به اوج رسیده بودو اغلب پزوهشگران توجه خود را به شناسایی زبان پارتی (شاخه شمال غربی ایرانی میانه) و زبانهای شرقی ایرانی میانه معطوف ساخته بودند،پروفسور هننینگ به مری بویس پیشنهاد کرد که کار بر روی شماری ازین اسناد باستانی ایرانی را به عنوان پایان نامه دکتری خود بعهده برگزیند. بویس در سال 1952 با موفقیت ازین پایان نامه دفاع کرو دوسال بعد پایان نامه خود را با عنوان سرودهای پارتی مانوی منتشر نمود.وی پس از آن،بازهم به پیشنهاد هنینگ فهرست دستنوشته های ایرانی بخط مانوی در مجموعه تورفانی آلمان را فراهم آورد که در سال 1960 منتشر کرد.
ادامه تحقیقات ،فعالیتها وتالیفات
پروفسور مری بویس در طول زندگی علمی و پربار خویش هیچگاه از تحقیق و فعالیت های علمی ،ارائه مقالات و نوشتن کتابهای ارزنده باز نماند .در ادامه به شماری از ارزنده ترین فعالیتهای او در زمینه ایرانشناسی می پردازیم:
در سال 1951 با گشایش بیست ویکمین کنگره خاور شناسی موضوع ساماندهی و انتشار متون ایرانی مطرح شد و در پی آن هنینگ عهده دار ریاست نهادی شد که اجرای این برنامه را بر عهده داشت. مری بویس به عنوان دبیر و خزانه دار این تشکیلات کار خود را با کمک برجسته ترین ایرانشناسان آغاز کرد و موفق به انتشار مجموعه ای با عنوان کلی Corpus Inscriptionum Iranicarum شد که از انتشار 31 جلد آن اطمینان داریم وانتشار مجلدات بعدی آن نیز زیر نظر سیمز ویلیامز انجام میپذیرفت.
عضویت در شورای انجمن سلطنتی آسیایی، شورای سردبیری نشریهAsia Major ، انجمن خاورشناسان آمریکا و فرهنگستان علوم وادبیات دانمارک.
ادامه پزوهش بر روی متون مانوی و انتشار آنها و همچنین انتشار نوشته هایی نیز در باره دین مانی
تدریس در دانشگاه ایندیانای آمریکا در سالهای 1977-1976
تحقیقات ویژه بر روی دین زردشتی در ایران وانتشار بخشی از نتایج در مقالات و سخنرانی های مختلف و انتشار کتابی درین باره در سال 1977
تالیف کتاب ارزنده تاریخ کیش
زردشت - ودر واقع تاریخ باورها ی ایرانی – از روزگاران پیش از زردشت تا امروز.
نخستین جلد این اثر در سال 1975منتشر شد که به سپیده دم تاریخ این دین
میپردازد.جلد دوم هفت سال بعد منتشر شد که مربوط به دوران هخامنشی است.
و سرانجام جلد سوم با همکاری فرانتس گرنه نوشته شد.- دوران پس از اسکندرتا دوره
اشکانیان- (ظاهرا جلد 4، 5 ، 6 و 7 آن با همکار ی آلبرت دیونگپژوهشگر هلندی تالیف
شده است)
تالیف کتاب زردشتیان ، باورها و آداب دینی آنها که در حقیقت تاریخ فشرده ای از این دین است که به سفارش هینلزدیگر پزوهشگر برجسته ادیان ایرانی نوشت .این اثر بعنوان کتاب درسی بارها تجدید چاپ شد وبه چندین زبان ترجمه شده است(فارسی ، روسی ، چینی و عربی که از روی نسخه فارسی ترجمه شد علاوه براین برگردان متن فارسی به خط سیریلیک در جمهوری تاجیکستان در جریان است).
فعالیت بعنوان یکی از نویسندگان اصلی
دانشنامه ایرانیکا(در دهه 1980) . از همان آغاز . حدود یکصد مدخل را بویس به
تنهایی و شماری را با همکاری دیگران نوشته است که مخلهای مربوط به ادیان
ایرانی باستان او از بهترین مقالات راجع به ادیان باستانی ایران است.او
همچنین با بریتانیکا نیز همکاری داشت.
پروفسور مری بویس در سال 1982 باز نشسته شد وبه همین مناسبت دوتن از ایرانشناسان برجسته دیوید بیوار و جان هینلز جشن نامه ای حاوی مقالات تقدیمی همکاران بویس فراهم آوردندکه در سال 1985به مناسبت شصت و پنجمین سال تولدش منتشر شد.این مجموعه دو جلدی زندگینامه بویس و همچنین فهرستی از آثار چاپ شده و زیر چاپ او را تا آن تاریخ در بر دارد.رنج بیماری جسمی بویس که سالها همراهش بود سرانجام اورا خانه نشین وسپس زمینگیر کرداما او در طی این مدت نیز از ادامه کار باز نایستاد و علاوه بر تدوین تاریخ کیش زردشت مقالاتش را برا یدانشنامه ایرانیکا مینوشت.در همین دوران بویس جلد سوم تاریخ کیش زردشت ، یک مجموعه مقاله و شماری مقاله ونقد کتاب هم منتشر کرد .بویس واپسین روزهای عمر را در بیمارستانی در لندن گذراند و سرانجام درروز چهارم آوریل 2006 برابر با پانزده فروردین 1385 درگذشت.
خانم الموت هیتنر که به جای مری بویس استاد کرسی مطالعات زرتشتی دانشگاه لندن است،در سوگ نامه ای که بمناسبت درگذشت او در روزنامه دیلی تلگراف چاپ شد، می نویسد: پروفسور مری بویس... چنان دلباخته ایران شناسی بود که تمام دارایی و پس انداز خود را بی هیچ چشمداشتی در این راه صرف کرد.
او بر آن بود که تنها با خواندن کتاب و مقــاله نمی توان به چند و چون آیینها پی برد. او توانست با ژرف نگری در آیینها و رسوم و باورهایی که از سه هزار سال پیش تاکنون دست نخورده بود، به جزئیـــات زندگانی زردشت این اندیشمند ایرانی وآموزه هایش و حتی عقاید دینی پیش از ظهــوراو دست بیـــابد تا آن زمان پژوهشگران مطالعات زردشتی بیش از هرچیز برجنبه های اخلاقی و فلسفی این دین تکیه میکردند اما بویس پس از بررسی عمیق متون زردشتی و دیگر نوشته های مربوط به آن در یافت که زردشت خود روحانی بوده وپیوسته بر اجرای درست آداب دینی تاکید می ورزیده است. او دین زردشتی را بعنوان دینی زنده مطالعه نمود چون باور داشت آداب دینی در جوامع زردشتی ساکن در روستاهای دور افتاده ایران در مقایسه با زردشتیان شهرنشین هند بهتر حفظ شده است وهمین امربود که او را بسمت ایران و زندگی یکساله با روستا نشینان زردشتی کشانید.
.تالیفات وی درباره دین زردشت همواره ودر هر زمان میتواند منبعی سرشار و قابل اعتماد برای هر پژوهشگر ایرانشناس و ایراندوست باشد.
شماری از مهم ترین کتابها و مقاله های او
«تاریخ کیش زردشت، جلد اول : اوایل کار، ترجوه همایون صنعتی
زاده ، توس، تهران 1374
«زردشتیان ،
باورها وآداب دینی آنها ،». ترجمه عسکر بهرامی،ققنوس، تهران1377
«میثره در ایزدکده مانوی»،ترجمه عسکر بهرامی، مهر در ایران و هند باستان(مجموعه مقالات)، به ویراستاری بابک عالیخانی،ققنوس،تهران،1384
«گوسان پرتی وسنت خنیاگری ایرانی »،دوگفتار درباره خنیاگری وموسیقی ایران،ترجمه بهزادباشی،آگاه تهران 1368
«چکیده تاریخ کیش زردشت»، ترجمه همایون صنعتی زاده، صفی علیشاه، تهران 1381
قلب بودن کار سختی نیست، ساده است